Toespraak van minister Schouten bij de opening van het studiejaar van de HAS in Den Bosch

Dames en heren,

Volgens mij is er iets wat ons hier allemaal verenigt: ons hart voor het groene onderwijs.  Aan de HAS gaat het over zaken die er wezenlijk toe doen: ons eten, de natuur, de basis van ons leven. Dat boeit ons allemaal, of we nu student zijn, docent, bestuurder, ondernemer of … minister.

Deze onderwerpen houden ook steeds meer de héle samenleving bezig. Denk bijvoorbeeld aan de discussie over de uitstoot van stikstof. Je merkt, ook vandaag weer, dat men daarbij algauw de vinger wijst naar de landbouw.

Dat gaat mij te snel en onzorgvuldig. We zijn juist bezig om een oplossing te zoeken waarbij álle sectoren betrokken zijn. En om een omslag te maken in de landbouw waardoor de stikstofuitstoot flink zal afnemen.

Beste mensen,

Met een nieuw studiejaar voor de boeg barst het in deze ruimte ongetwijfeld van de goede voornemens. Ik heb die voornemens ook; ik kom daar zo op terug.

Eerst wil ik jullie meenemen naar de supermarkt. Niet letterlijk. Blijf lekker zitten.

Laten we zeggen dat we in die supermarkt op zoek zijn naar verse basilicum. Omdat we lekker willen koken voor vrienden. Maar wat een teleurstelling! De basilicum is op.

Wat nu? We kunnen gaan balen. Maar we kunnen ook even de verbazing toelaten. Een uitverkocht product is de uitzondering. Onze winkels liggen eigenlijk altijd vol eten.

Dat eten is behoorlijk anoniem geworden. Wat weet de klant in de supermarkt nog van het werk en de toewijding die daarachter zitten, van boeren, veredelaars, voedselproducenten, veilingmedewerkers, marketeers, vervoerders?

Ontelbare schakels. Goede kans dat jullie, HAS-studenten, over een paar jaar 1 van die schakels zijn. Want een HAS-diploma is een prachtig paspoort naar vele bestemmingen in de wereld achter ons eten.

Collegevoorzitter Dick Pouwels heeft mij gevraagd om te spreken over verwondering. Thomas van Aquino zei zo’n 750 jaar geleden: 'Verwondering is het verlangen naar kennis.'

Daarom past verwondering ook zo goed bij deze hogeschool. Een nieuwsgierige omgeving. Op de HAS kun je terecht om je kennishonger te stillen.

Maar er is méér dan technische kennis en kunde. HAS-studenten bereiden zich ook voor op een plek in de Nederlandse samenleving. Als nieuwe generatie die werkt in de voedselsector, de natuur en de landbouw. En dan komt er veel op je af. Zoals vandaag, als het in de media gaat over het stikstofprobleem en boeren horen dat ze er beter maar mee kunnen stoppen. Denk ook aan de soms verhitte debatten over het welzijn van dieren en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.

Die maatschappelijke druk kan groot zijn. Wat is daarin jouw positie? Hoe denk jij over de toekomst van de natuur in Nederland en welke rol heeft de landbouw daarin? Is er nog droog brood te verdienen in de sector? Ga je verder op de oude voet of  sla je nieuwe paden in?

Ik hoop dat de HAS je ook bij dat soort vragen stilzet. Zodat je ook leert nadenken over jezelf. Wat vind jij van waarde? Wat drijft jou? Welke keuze maak jij? Waarover verwonder jij je?

Ik geef een voorbeeld van de kracht van verwondering.

Het begon 10 jaar geleden. Een succesvolle Zuidas-consultant zag tijdens een duiktrip tot zijn verwondering een vrijwel lege zee. Hij wist: overbevissing. En wilde wat doen.

Inmiddels geeft hij leiding aan de grootste insectenkwekerij ter wereld, in Bergen op Zoom. Daar produceren miljoenen vliegenlarven duurzame eiwitten, die dus niet meer uit zee hoeven te komen.

Zo’n open houding komt je goed van pas als je aan de HAS onderzoekt hoe het nu gaat, hoe het anders kan en hoe het beter kan.

En het moet anders.Jarenlang hebben we zo veel mogelijk zo goedkoop mogelijk geproduceerd. Dat is een succes: volle winkels en volle koelkasten.

Maar het is ook een probleem: onze planeet protesteert steeds luider. De bodem raakt uitgeput en de biodiversiteit neemt af.

Ik wil deze ontwikkeling keren. Ik wil dat Nederland in 2030 zijn voedsel produceert in kringlopen.

Kringlooplandbouw, je hoort er steeds meer over. En toch is het geen overgewaaide modetrend, maar een principe zo oud als de natuur zelf.

De natuur is de oerkringloop en een eeuwenoude voedselmachine. De mens werd boer toen hij zijn draai vond in deze doorgaande rondgang, en daar de vruchten van plukte.

Toch betekent kringlooplandbouw niet dat we de klok terug moeten zetten. Want de toepassingen van kringlooplandbouw zijn vaak ultramodern en hoog technologisch. Precisielandbouw, het kweken van sterkere gewassen, voedsel gemaakt van nieuwe grondstoffen zoals zeewier.

Kringlooplandbouw gaat over natuurlijke evenwichten. Als we die herstellen, zullen we dus ook de uitstoot van emissies weten terug te dringen. Dat kan boeren weer perspectief geven als er ook een goed verdienmodel tegenover staat.

De HAS kan meepraten over kringlooplandbouw. De helft van de HAS-lectoren is hier nu al direct bij betrokken. En in steeds meer van jullie afstudeertrajecten komen de volgende vragen terug:

• Hoe kunnen we voedsel produceren in balans met de natuur?
• Wat kunnen we doen tegen verspilling van voedsel, grondstoffen en reststromen?
• Wat staat er in de toekomst op onze menukaart?

Ik geef een voorbeeld van innovatief HAS-denken in de voedingssector.

Oud-HAS-student Chantal van der Noordt bedacht GRUUN groenteplakken. Broodbeleg gemaakt van tweedeklasgroenten. Dat is goed tegen verspilling.

Bovendien kreeg Chantal met dit beleg – wonder boven wonder – kleine kinderen aan de groente. Ik mocht haar in januari de Impactprijs Groen Onderwijs uitreiken, een prijs die laat zien hoe relevant het groene onderwijs is.

Een ander voorbeeld.

In december ontmoette ik op het ministerie zo’n 30 HAS-studenten die zich bezighouden met bedrijfsovername en helemaal thuis zijn in agrarisch ondernemerschap.

Hoe schrijf je een bedrijfsplan, hoe voel je de vraag uit de markt aan en wat is er nog meer mogelijk dan alleen schaalvergroting?

Ik merkte dat het voor deze aanstormende generatie steeds vanzelfsprekender is om hun toekomstplaatje in te kleuren met kringlooplandbouw.

Dames en heren,

Kringlooplandbouw werkt met zo min mogelijk toevoegingen. Zo min mogelijk chemische gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest. En toch is dat niet het hele verhaal. Want 1 toevoeging is onmisbaar in de landbouw van de toekomst. Die toevoeging heet kennis. Kennis van mensen die zelfverzekerd in de maatschappij staan. Die ons eten een gezicht geven. Die met oplossingen komen die ons verwonderd doen staan.

We hebben deze praktijkgerichte, maatschappelijk relevante kennis van HAS-studenten keihard nodig voor de omslag die we de komende jaren willen maken in onze landbouw, onze natuur en ons voedsel. En nu willen we die kennis samen in een stroomversnelling brengen.

Ik noem een paar maatregelen, waar het praktijkgerichte groene hbo telkens een grote rol bij speelt.

Er komt een ondersteuningsprogramma dat jonge boeren voorbereidt op het overnemen of starten en ontwikkelen van een agrarisch bedrijf.
En jonge boeren krijgen meer financiële ruimte om in de periode direct na een bedrijfsovername te kunnen investeren in duurzame bedrijfsontwikkeling.

Verder gaan de 4 Nederlandse groene hogescholen gezamenlijk onderzoek doen naar duurzaam bodembeheer, duurzame veehouderij en duurzame tuinbouw.

Misschien denk je nu: die onderzoeken hebben niets te maken met mijn opleiding. Wie weet ben je binnenkort aan de beurt. Want dan worden nieuwe thema’s bekend.

Een ander voorbeeld. Andere sectoren kijken weleens met jaloezie naar de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en groen onderwijs. De HAS is daar een uitstekend voorbeeld van, zeker in Zuid-Nederland. We gaan daarom door met Groenpact 2.0, een boost in die samenwerking op de thema’s van nu, zoals klimaatverandering en duurzaamheid.

En er komen extra kringlooplectoren, die worden gekoppeld aan regionale proeftuinen voor kringlooplandbouw. Onder andere in De Peel. Daar krijgen agrariërs de ruimte om te experimenteren met mest en nieuwe teelten. Met oude gewassen, voedselbossen en coöperatievormen als Herenboeren.

Dames en heren,

In het bijzonder jullie, studenten.

Ik ben heel benieuwd naar jullie goede voornemens voor het komende studiejaar. Ik hoor ze straks graag.

Jullie volgen je groene hart. Daarvoor verdienen jullie veel waardering, van mij en van de samenleving, ook in de vorm van een goed inkomen. Daar blijf ik mij voor inzetten.

Aan jullie vraag ik om ambassadeurs te worden van landbouw in kringlopen. Diep oude kennis op. Bedenk nieuwe methoden. Ga het gesprek aan met de samenleving. Schets de dilemma's. Experimenteer, en durf af en toe te mislukken.

Dat is heel moeilijk, maar ook heel leerzaam. Krabbel daarna weer overeind. En vooral: blijf je verwonderen.

Dank u wel.